Kaplice tak zaprojektowano, że pozostały otwarte na krużganki półkolistymi arkadami wspartymi na masywnych filarach i pilastrach z dwustopniowymi gzymsami ozdobniejszymi niż gzymsy krużganków. Kaplice zlokalizowane w narożnikach skrzydła frontowego krużganków: św. Kajetana (zachodnia) i św. Jana Nepomucena (południowa) są analogiczne: przykryte kopułą z latarnią z ośmioma okienkami spoczywającą na masywnym gzymsie i na pendentywach. Te zaś na pozornych wspornikach w formie zgeometryzowanych kiści winogrona. W ścianach zewnętrznych kaplic głęboko rozglifione wnęki prostokątne zamknięte łukiem odcinkowym, w których, w górnej części, w ¼ wysokości zajmują otwory okienne. W nich prostokątne okna (prostokąt leżący), ościeżnicowe, ze skrzydłami zewnętrznymi, ze szczeblinami krzyżowymi i drewnianym słupkiem środkowym. Nad otworami umieszczono prostokątne blendy. Nad arkadami kwadratowe otwory drzwiowe. Natomiast nad arkadą otwartą do skrzydła pd-zach. zaprojektowano drzwi deskowe na zawiasach. Otwory i blendy obramowane są białymi opaskami.
Kaplice narożne krużganków skrzydła przylegającego do klasztoru: Krzyża Świętego (północna) i św. Walentego (wschodnia), przykryte są sklepieniem klasztornym.
W kaplicach tych zachowała się oryginalna, osiemnastowieczna stolarka okienna: w otworach okiennych (prostokąt leżący), okna ościeżnicowe, z profilowanym od wewnątrz słupkiem, z drewnianymi ramami skrzydeł, szklonymi w ołowiu, z wiatrownicami. W ścianie północno zachodniej, kaplicy św. Walentego - nad przejściem do krużganka wykonano prostokątną blendę zamkniętą łukiem odcinkowym. W ścianie południowo zachodniej znajduje się prostokątny, zamknięty łukiem odcinkowym, otwór drzwiowy z drzwiami deskowymi na zawiasach pasowych. Jest to wejście na więźbę dachową nad krużgankami. Architektura kaplicy Krzyża Świętego jest analogiczna z tym wyjątkiem, że w ścianie stykającej z północno zachodnim skrzydłem krużganków, w prostokątnej blendzie z łukiem odcinkowym, umieszczono zamiast drzwi; okno jednoskrzydłowe z drewnianymi szczeblinami krzyżowymi. Gzymsy krużganka północno zachodniego i pilastrów arkady kaplicy Świętego Krzyża mijają się – jest to dowód niejednorodności tych elementów zespołu. Ściany kaplic są polichromowane.
W kaplicy św. Kajetana - w miejscu usuniętego ołtarza znajduje się drewniana polichromowana rzeźba Piety, wykonana w latach 20-tych XX w. przez
E. Seelhoffa w Koblencji1. W kaplicy tej znajduje się krypta wykonana podczas budowy krużganków, w której od 1709 do 1826 składano zmarłych zakonników2. Krypta została zamurowana w końcu XIX wieku.
W kaplicy św. Jana Nepomucena, zwanej też kaplicą św. Franciszka lub Ewangelistów, znajduje się XIX-wieczna grupa rzeźbiarska przedstawiająca Chrystusa stojącego pod Krzyżem oraz św. Franciszka. U podstawy Krzyża leży otwarta księga z napisem: TOTUM PER DEUM TOTUM PRO DEUM. Obok grupy rzeźbiarskiej, w kaplicy znajduje się również duża misa chrzcielna z różowego granitu, na planie koła zwężająca się nad niskim cokołem zakończonym półwałkiem. Misa przykryta nakrywką z miedzi z drewnianym okrągłym uchwytem. Na jej boku, wycięta jest data: 1741.
W kaplicy Krzyża Świętego, znajduje się efektowny ołtarz barokowy św. Franciszka wykonany w 1677 roku przez Jana Schmidta z Reszla, drewniany, dwukodygnacyjny. Pośrodku retabulum w owalnym otworze znajduje się krucyfiks3. Po bokach dwie kolumienki kompozytowe i rzeźby św. Bonawentury i św. Ludwika, którzy trzymają w rękach księgi. Nad krucyfiksem wykonany jest kartusz z krzyżem pośrodku, obramowany ornamentem z wici roślinnej, podtrzymywany przez putta. Powyżej dwa anioły z kartuszami w rękach, na których napis: INDULGENTIA PLENARIA ANNO 1677. Anioły trzymają w rękach Arma Christi. Na nastawie namalowane Oko Opatrzności Bożej. Po bokach rzeźby św. Franciszka i św. Antoniego. W zwieńczeniu Immaculata adorowana przez dwa klęczące anioły. Całość ozdobiona ornamentem z liśćmi akantu z motywem małżowinowo- chrząstkowym.
W kaplicy św. Walentego, umieszczono ołtarz dawniej p.w. św. Anny4 ufundowany został w roku 1678 przez bractwo św. Anny i wykonany w Reszlu (Rossel) prawdopodobnie przez rzeźbiarza Jana Schmidta.
Ołtarz jest drewniany, dwukondygnacyjny, z masywnym belkowaniem dzielącym kondygnacje wspartym na kolumnach kompozytowych. Obok kolumn, na skraju boków ołtarza ustawione są pełnoplastyczne, polichromowane rzeźby św. Piotra i św. Pawła. Pośrodku, retabulum, obecnie pozbawione obrazu Świętej Anny Samotrzeciej, który umieszczono w ołtarzu z 1725 o tym samym wezwaniu znajdującym się w rotundzie. Ołtarz otwiera się w części środkowej na scenę malowaną na ścianie, a przedstawiającą św. Walentego uzdrawiającego chorego. Postać św. Walentego przedstawiona jest w czerwonym ornacie. Przed Świętym klęczy matka z dzieckiem na ręku oraz inne postacie, obok Świętego otwarta księga. Ponad belkowaniem obraz z przedstawieniem Matki Boskiej w srebrnej sukience. Po bokach obrazu wykonano rzeźby aniołów. W zwieńczeniu znajduje się kartusz obramowany ornamentem z liści akantu. Całość ozdobiona ornamentem z liśćmi akantu i małżowinowo-chrząstkowym.
ks. Paweł Śmierzchalski MIC
Przypisy:
1. J. Piskorska, Stoczek Warmiński – poklasztorny zespół barokowy bernardynów. Sanktuarium Matki Pokoju Księży Marianów 1639-2008; mps, Stoczek. Rzeźba została prawdopodobnie sprowadzona przez ks. A. Boenigka w latach 1901-1919.
2. A. Boenigk, Kloster Springborn des Ermlands Fridenstempel, Braunsberg 1917, s. 232.
3. Tamże, s. 256. Ołtarz św. Franciszka obecnie znajdujący się w kaplicy p.w. Świętego Krzyża, pierwotnie ustawiony był w rotundzie przy ścianie północno zachodniej, między drzwiami bocznymi do kościoła a ołtarzem głównym. W miejscu krucyfiksu pierwotnie był obraz św. Franciszka z 1669 - w 1892 r. znajdował się on jeszcze w obecnym ołtarzu św. Franciszka (teraz jest w klasztorze na I piętrze). Boenigk wspomina, że „Jest to wizerunek Jezusa i Maryi siedzących na tronach i niezbyt udana postać św. Franciszka ze stygmatami klęczy podtrzymywany przez anioła (...). Drugim obrazem tego ołtarza był wizerunek św. Antoniego z Dzieciątkiem Jezus (być może był to obraz, który teraz wisi w korytarzu klasztornym). Obydwa obrazy z tego ołtarza miały srebrne ozdoby: srebrne O(G)ingulum z 1677, srebrny różaniec. Na obrazie ze św. Antonim dodatkowo srebrna sukienka dla Dzieciątka oraz srebrne promienie.
4. Tamże, s. 248. Ołtarz św. Anny obecnie znajdujący się w kaplicy św. Walentego, pierwotnie ustawiony był w rotundzie przy ścianie północno zachodniej, między drzwiami bocznymi do kościoła a ołtarzem głównym.
Fotografie:
1. Ołtarz w kaplicy św. Nepomucena, autor fot. P. Śmierzchalski, 2009 r. (zbiory własce).
2. Ołtarz w kaplicy św. Kajetana, autor fot. P. Śmierzchalski, 2009 r. (zbiory własne).
3. Ołtarz w kaplicy Krzyża Świętego, autor fot. Ulbrich, br. (zbiory IS PAN).
4. Ołtarz w kaplicy św. Walentego, autor fot. Ulbrich, br. (zbiory IS PAN).