Stoczek Klasztorny

Prezentujemy opis postępu prac konserwatorskich nad przywróceniem polichromii krużganków południowego skrzydła klasztoru w Stoczku Warmińskim. Zobacz także galerię prezentującą czynności renowacyjne

Pod względem technicznym polichromia znajduje się obecnie w stanie katastrofalnym, co dotyczy wszystkich zarówno podłoża, jak i samej warstwy malarskiej, której barwy z każdym dniem tracą swą intensywność. Warstwa malarska jest w dużej mierze osłabiona, poprzecierana, praktycznie we wszystkich sprawdzanych miejscach wykazuje tendencję do pudrowania się. W niektórych polach, gdzie wkomponowane zostały ornamenty, przestały właściwie istnieć ich tła. Przebielenia i występujący w wielu miejscach biały woal powodują utratę czytelności.  Miejscami warstwa malarska łuszczy się i odpada wraz z osłabioną również pobiałą  Tynk będący bezpośrednim podłożem malowidła znajduje się w bardzo złym stanie, w wielu miejscach jest odspojony od wątku muru, w kilku miejscach już odpadł, w innych, przed odpadnięciem chronią go prowizoryczne zabezpieczenia.  tynki  są zmurszałe, rozwarstwione, trudne do przesycenia impregnatem. W związku z tym zostały wykonane prace interwencyjne zastrzyki, gdyż polichromia w partiach odspojenia mogła ulec odpadnięciu. Po wykonaniu zastrzyków miejsca te zostały zabezpieczone przez tzw. stemple.

Zastrzyki zapobiegające odpadnięciu tynku z polichromią

Zabezpieczenie przez tzw. stemplowanie

Warstwa malarska jest w dużej mierze osłabiona, poprzecierana, praktycznie we wszystkich sprawdzanych miejscach wykazuje tendencję do pudrowania się. W niektórych polach, gdzie wkomponowane zostały ornamenty, przestały właściwie istnieć ich tła. Przebielenia i występujący w wielu miejscach biały woal powodują utratę czytelności.  Miejscami warstwa malarska łuszczy się i odpada wraz z osłabioną również pobiałą Malowidło w miejscach złuszczenia i spudrowania zostało podklejone

W wielu miejscach przez sklepienia przebiegają głębokie spękania tynku  Prawdopodobne jest, iż spękania tynku powstały w wyniku osiadania murów – tynk okazał się na ich powstanie mniej odporny niż ceglany wątek. Spękania usytuowane są głównie w szczytowej partii sklepienia, gdzie biegną wzdłuż dłuższej osi krużganka (ok. 75% długości), lecz nie jest to regułą, ponieważ występują również w innych partiach, także w wysklepkach lunet oraz w rejonie spływu malowidła na ściany. Spękaniom nie zawsze towarzyszą odspojenia zaprawy

Część spękań została niegdyś zaszpachlowana, uczyniono to jednak bardzo niestarannie – zacierka w dużym stopniu zachodzi na malowidło, zasłaniając elementy kompozycji. Również niektóre z ubytków wykitowano, przynajmniej w części są to jednak kity cementowe, w tym również ogromna łata od południowej strony sklepienia            

W celu zabezpieczenia konstrukcyjnego zastosowano iniekcje ciśnieniową spękanych stropów oraz rozpojonych cegieł.

Iniekcja ciśnieniowa sklepienia

Sklepienie po wykonaniu iniekcji

Największy wpływ na zły stan zachowania dekoracji malarskich w krużgankach miała do niedawna nieustabilizowana wysoka wilgotność. Zawilgocenie sięgało wówczas do 1,10 m wysokości. W 1983 r. krużganki wciąż pozbawione były izolacji pionowej i poziomej, a wysokie podmurowanie tynkiem cementowym sprzyjało utrzymywaniu się wilgoci, a co za tym idzie uaktywnieniu soli, rozwojowi glonów i pleśni, rozkładowi zaprawy i warstwy malarskiej. Również stan powysadzanej posadzki bardzo dobrze obrazuje zniszczenia spowodowane wilgocią. Innym źródłem zawilgocenia była woda podciekająca z nieszczelnego poszycia dachowego.

Dopiero niedawne wykonanie instalacji drenażowej (2002 rok) oraz remont dachu (2000) przyczyniło się do bardzo dużej poprawy sytuacji wilgotnościowej w krużgankach. Drugim czynnikiem destrukcyjnie działającym na zachowane w krużgankach dekoracje są wahania temperatury w cyklu dobowym i rocznym (krużganki są otwarte do wewnętrznego dziedzińca i za pośrednictwem bramy również na zewnątrz klasztoru), co w połączeniu z panującym wysokim zawilgoceniem przyniosło zgubne dla malowideł skutki. Prawdopodobne jest, iż podczas mroźnych zim mury wraz z tynkami przemarzały, co również przyczyniało się do niszczenia tynków i samej warstwy malarskiej

W celu ustabilizowania wilgotności oraz zapobiegnięciu podciągania kapilarnego wody dokonano usunięcia cementowych tynków do wysokości zawilgocenia.

Usunięte cementowe tynki w krużgankach

Destrukcja cegieł na skutek wilgoci

Ze względu na występowanie miejscowych zabieleń, powstałych w wyniku działania wilgoci oraz grzybów, pobrano do badań mykologicznych próbki z tych miejsc. Po zbadaniu zostanie wybrany odpowiedni preparat grzybobójczy.

Wybielenie powstałe na skutek zasolenia oraz zaatakowane przez grzyb

W dolnych partiach krużganków ( cokół) gdzie usunięto tynki cementowe, które swoją nieprzepuszczalnością powodowały uszczelnienie powierzchni murów, a co za tym idzie wysoki podciąganie kapilarne wody i zawilgocenie tynków. Zostaną wykonane tynki szerokoporowe, przeznaczone szczególnie przy renowacji zabytkowych podłoży na zewnątrz i do wewnątrz składające się z 3 warstw:

• warstwy szczepnej regulującej chłonność podłoża zachowując dyfuzyjność muru i swobodę transportu wody.
• warstwy wyrównawczej mającej zadanie magazynowanie szkodliwymi związkami soli oraz wyrównanie lica przy większych grubościach tynku,
• warstwy wierzchniej wykonanej z białego posiadającego delikatna strukturę hydrofobowego i mrozoodpornego tynku renowacyjnego o wysokiej porowatości.

Wszystkie te warstwy posiadają wysoką paroprzepuszczalności.

Powyżej cokołu do wykonania tynku zostanie użycia zaprawa na bazie wapna hydraulicznego z trassem, która charakteryzują się wysoką plastycznością, bardzo małym skurczem i szybkim transportem wody. Dzięki zawartości trassu reńskiego zapobiega powstawaniu wykwitów wapiennych na murach licowych.

Na sklepieniach w miejscach brakujących tynków (osłabiona powierzchnia cegły) zostanie użyta historycznej zaprawa wapienno-trassowa z dodatkiem preparatu uplastyczniającego zaprawę i powoduje wzrost przyczepności nakładanej poprzez dokładne wcieranie w powierzchnię cegieł jako warstwy szczepnej 

Bezpośrednio pod warstwy malarskie zostanie użyty cienkowarstwowy tynk na zabytkowe podłoża o odpowiednie granulacji nawiązującej do stanu istniejącego powierzchni tynku, jest to mineralny tynk nawierzchniowy z trassem. Wyprawa jest bardzo plastyczna i znakomicie się obrabia. Charakteryzuje się bardzo wysoką paroprzepuszczalnością i przyczepnością również do warstw dyspersyjnych. Znakomicie oddaje charakter historycznych tynków.

Dalsze kierunki konserwacji polichromii zostaną określone po wykonaniu badań pigmentów i spoiw oraz analizy chemiczno-technologicznej składu zapraw i zasolenia cegieł z próbek pobranych z dekoracji malarskiej ścian i sklepień w krużgankach skrzydła południowego.

POŁUDNIOWE SKRZYDŁO KRUŻGANKÓW PO KONSERWACJI

fot. Andrzej Ostrówka

Zobacz galerię Polichromii Krużganków